Hızla değişen dünya düzeniyle birlikte insanların alışkanlıkları, ihtiyaçları, tercihleri ve zevkleri de değişime uğrayıp yeniden şekil almaktadır. Birçok alanda bu durumu gözlemlediğimiz gibi, yeme-içme tercihi ve alışkanlıklarında da görmekteyiz.
Coğrafi İşaret Nedir?
Yiyecek ve içecekler toplumun bir parçası olarak düşünüldüğünde Cİ tescili bu özellikli ürünlerin ait olduğu kültüre sahip çıkma, gelecek kuşaklara bu eşsiz ürünleri aktarabilme açısından koruyucu bir işaretleme olarak ifade edilebilir. Kısaca Cİ otantik, eşsiz ve özel olan bir ürünü gösteren yer adıdır.
Coğrafi İşaret Neden Önemlidir?
Geçmişi eskilere dayanan Cİ uygulamalarının yöreye önemli katkıları bulunmaktadır.
Coğrafi İşaret Önemi Maddeler Halinde
- Üretici ve tüketicileri haksız rekabete karşı korumak
- Tüketicileri kaliteli, dengeli ve doğru beslenmeye yönlendirmek
- İstihdam yaratarak yörede gelir açısından katma değer oluşturmak
- Kırsal kalkınma aracı olarak kullanılarak, kırsaldan şehre göçü engellemek
- Yörede düzenlenecek etkinliklerde bir elçi görevi yaparak bölgede turizmin gelişimine katkı sunmak şeklinde ifade edilebilir.
Coğrafi İşaret Tesciline Neden İhtiyaç Duyulmuştur?
Her geçen gün bilinçlenen toplum, sağlıklı beslenebilmek adına daha kaliteli, orijinal ve yöresel lezzetleri endüstriyel ürünlerin yerine tercih eder olmuştur. Özellikli bu yöresel ürünler dünya genelinde farklı kurum ve yönetmeliklerle korunmaktadır.
Sınai mülkiyet haklarından birisi olarak bilinen Coğrafi işaret (Cİ) tescili, bu uygulamalardan en önemlisidir.
Hangi Ürünler Coğrafi İşaret Tescili Kapsamına Girer?
Avrupa Birliği ülkelerinde sadece şaraplar, gıda ve tarım ürünleri tescil alabilirken ülkemizde tarım ürünleri, gıda maddeleri, madenler, el sanatları ve sanayi ürünleri Cİ tescili alabilen ürün türlerini oluşturmaktadır.
Coğrafi İşaret Tescili Nasıl Yapılır?
6769 Sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu gereği tescil “Mahreç İşareti” ve “Menşe Adı” olmak üzere iki tür yapılabilmektedir. Ayrıca sorumlu olan kuruluş Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’na bağlı olan Türk Patent ve Marka Kurumu’dur.
Mahreç İşareti Tescili Nedir?
Coğrafi sınırları net bir şekilde belirlenmiş yöre, bölge veya ülkeden kaynaklanan, belli bir özelliği, ünü veya diğer nitelikleri bakımından sınırları çizilen bölge ile özdeşleşen, üretimi, işlenmesi ve diğer üretim aşamalarından en az biri özellikle hammaddesi belirtilen coğrafi alan içinde gerçekleştirilen veya temin edilen ürünlere verilen tescil türüdür.
Mahreç işareti almış ürünlere örnek;
- Edirne Tava Ciğeri
- Erzurum Su Böreği
- Erzurum Kadayıf Dolması
- Edirne Beyaz Peyniri
Mahreç işaret tescili alan ürünün üretim yöntemleri aynen kullanılmalı ve kalitesi aynı olmalıdır.
Menşe Adı Tescili nedir?
Sahip olduğu özellik veya karakteristiğini üretildiği yöreden alan ve üretim süreçlerinin tümü özdeşleştiği yörede gerçekleşen ürünlere verilen tescil türüdür.
Sadece tescil edildiği yörede üretimi gerçekleşebilen bu ürünleri diğer benzerlerinden ayıran özelliklerini ait oldukları yöreden alırlar.
Örneğin;
- İpsala pirinci,
- İspir fasulyesi,
- Karnavas dut pekmezi,
- Finike portakalı,
- Malatya kayısısı
Gösterilebilir.
Geleneksel Ürün Adı Tescili Nedir?
Bu iki tescil dışında ayrıca Cİ olmayan ama geleneksel ürünleri korumak adına kullanılan “Geleneksel Ürün Adı” olarak isimlendirilen, tescil türü de yasada yer almaktadır.
Menşe adı veya mahreç işareti kapsamına girmeyen bir ürünü tarif etmek için geleneksel olarak en az otuz yıl süreyle kullanıldığı kanıtlanan ve belli bir coğrafi alan ile sınırlandırılmayan ürünler bu kapsamda değerlendirilir.
Örneğin; ezogelin çorbası, döner, baklava, lokum, vb. gibi.
Türkiye’de Coğrafi İşaretli Ürün Sayıları
Türkiye’nin 2bin 500’den fazla bu kapsamda ürün potansiyeli olduğu birçok araştırmacı tarafından belirtilmektedir. Hali hazırda Ocak ayı itibariyle 667 ürün mahreç işareti, 309 ürün menşe adıyla toplam 976 ürün tescil altına alınmıştır. 5 adet geleneksel ürün adı ile tescillenen ürünümüz de bulunmaktadır.
En fazla Coğrafi İşaretli Ürün Tescili olan İller
Gaziantep 73 ürün, Konya 43 ürün ve Şanlıurfa 34 ürün ile ilk üç sırada yer almaktadır.
Erzurum Coğrafi İşaretli Ürünler Listesi
Erzurum’un tescil alınan yıla göre sırasıyla 12 adet Mahreç İşaretli ürünü ve 5 adet Menşe Adı Ürünü olmak üzere toplamda 17 tescil alan ürünü bulunmaktadır.
Erzurum Mahreç İşaretli Ürünleri
- Erzurum civil peyniri,
- Oltu Cağ Kebabı
- Erzurum Kadayıf Dolması
- Erzurum Küflü Civil Peyniri (Göğermiş Peynir)
- Oltu Taşı
- Erzurum Ehram Dokuma Kumaşı
- Erzurum Su Böreği
- Erzurum Pekmezli Baklavası
- Erzurum Peynir Helvası
- Erzurum Mantısı/Erzurum Hıngeli
- Karnavas Bezi
- Erzurum Demir Tatlısı
Erzurum Menşe Adı Tescilli Ürünleri
- Karnavas Dut Pekmezi
- İspir Kuru Fasulyesi
- Hınıs Fasulyesi
- İspir Kaymağı
- Narman Şeker Fasulyesi
Bu kadar tescil alan ürün olmasına karşın, 68 ürün ise hala Erzurum özelinde tescil beklemektedir.
Bir önceki yazımda bahsetmiştim mutfaklar coğrafi konumları itibariyle yakın oldukları kültürlerden etkilenebilmektedirler. Buna en güzel örneklerden biri zengin ürün çeşitliliğine sahip olan Erzurum mutfağının vazgeçilmez lezzetlerinden olan lor dolması.
Lor Dolması tarifini değerli aile büyüğümüz, babaannemiz, has Erzurum kadını ve muhteşem bir el lezzetine sahip Hanım Dursun annemizden sizin için aldım
Lor Dolması Tarifi için tıklayın
Kalın sağlıcakla.
KAYNAKÇA
1.Denk, E. ve Sanalan-Bilici, N. (2021). “Erzurum İlinin Coğrafi İşaret (Cİ) Almış Ürünlerinin Gastronomi Turizmi Kapsamında Değerlendirilmesi.” Gastroia: Journal of Gastronomy And Travel Research, 5(1), 102-122.
2.Tekelioğlu, Y. (2019). “Coğrafi İşaretler ve Türkiye Uygulamaları.” Ufuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(15), 45-75.
3.Tekelioğlu, Y. (2021). Günümüzün Yükselen Değerleri ve Coğrafi İşaretler, PPT Sunum. Coğrafi İşaretler ve İktisadi Katkı Potansiyeli, 3 Aralık 2021, Ostim Teknik Üniversitesi, Ankara. https://www.youtube.com/watch?v=ChkERm0GoNg
4. https://ci.turkpatent.gov.tr/Statistics/Type (Erişim: 04.01.2022).
Coğrafi İşaretli Ürün Hakkında Bakanlığımızın Tanıtım Filmini İzlemenizi öneririm
