Ses Olaylarında Ünsüz Yumuşaması Nedir?
Tanımsal olarak ifade edersek, ünsüz yumuşaması ya da ünsüz değişimi Türkçedeki bir ses olayı dır.
Sert ünsüzlerle biten sözcüklerin ünlü harfle başlayan eki alırken sözcüğün sonundaki p, ç, t, k ünsüzlerinin b, c, d, g/ğ ye dönüşmesiyle oluşur.
K ünsüzü genellikle ğ ünsüzüne dönüşür. G ye dönüştüğü de mevcuttur. Bu durum genellikle son iki harfi sessizle biten sözcüklerde görülür.
- Kapak = kapağı
- Renk = rengi
Tabi bunların yanı sıra istisnai durumlarda bulunmaktadır. Bu durumlara genellikle ünsüz yumuşamasına aykırılık denir.
- Tek heceli sözcükler genellikle ünsüz yumuşaması olmaz.
- Top = topu
- At = atı
- Çöp = çöpü gibi…
- Özel isimlerde ünsüz yumuşaması yoktur.
- Zonguldak = Zonguldak’ı
- Sinop = Sinop’u
- Irak = Irak’ı
- Yabancı dillerden Türkçeye geçen kelimelerin bazıları ünsüz yumuşamasına uğramaz.
- Bisiklet = Bisikleti
- Milet = Milleti
- Hukuk = Hukuku
Ses Olaylarında Hangi Ünsüz Neye Dönüşür?
- P yerine b olur.
( Kitap-ı = kitabı )
- Ç yerine c olur.
( borç- unuzu = borcunuzu )
- T yerine d olur.
( İnat-ı = inadı )
- K yerine g/ğ olur.
( ayak-ı-n-ı = ayağını / denk-i= dengi)
Ünsüz Benzeşmesi ( Sertleşmesi ) Nedir?
İlk başlarda zor gibi görünse de öğrenildiği takdirde aslında ses bilgisinin en kolay konusu haline geliyor.
Ünsüz benzeşmesi, sertleşmesi “fıstıkçı şahap” kelimelerinin içerisinde bulunan sert ünsüzleriyle ele alınan ve bilinen terimlerdendir.
Ünsüz benzeşmesi, ünsüz yumuşamasının aksine daha da keskinleşir. Ünsüz sertleşmesi sert ünsüzle bittiğinden alacağı ek yumuşak ünsüz olamaz.
Türkçedeki rastgele bir kelime “f, s, t, k, ç, ş, h, p “ sert ünsüzleriyle biterse ardından gelecek olan ek p, ç, t, k ünsüzlerinin yerine b, c, d, g ünsüzleriyle başlamak zorundadır.
Dil bilgisindeki tanımıyla ünsüz benzeşmesi ( sertleşmesi ) olarak adlandırılır.
- Yak-dı = yaktı gibi.
Hangi Ünsüz Neye Dönüşür?
- B harfi p olur.
( dolap – da = dolap – ta )
- Ç harfi ç olur.
( üç – de = üç – te )
- D harfi t olur.
( merak – dan = merak – tan )
- G harfi k olur.
( kat – k – ı =kat – g – ı )
Ses Düşmesi Nedir?
Türkçede kelimeler çekimlenirken veya türerken kelimedeki seslerden birinin düşmesine ses düşmesi denir.
Ünlü Düşmesi Nedir?
Son hecesinde (ı, i, u, ü) bulunan sözcükler ünlüyle başlayan ek aldığında son hecedeki ünlü düşer.
Sözcükte bir seslinin düşmesi hecenin eksilmesine neden olduğu için ünlü düşmesi, hece düşmesi olarak da adlandırılır.
(Oğul -um oğlum)
Ünsüz Düşmesi Nedir?
K ile biten bazı sözcükler -cık / -cik eklerini aldığı sözcüğün sonunda ki “-k” düşer. Buna ünsüz düşmesi denir.
( ufakcık =ufacık minikcik = minicik )
Ses Türemesi Nedir?
Kelimeler çekimlenirken veya türerken kelimeye farklı ses eklenmesine ses türemesi denir.
Ünlü Türemesi Nedir?
Kelimenin özünde olmadığı halde, kelimeye –cık geldiğinde ortaya yeni ünlünün çıkmasına ünlü türemesi denir.
( az – cık = azıcık, gencik = gencecik )
Ünsüz Türemesi Nedir?
Kelimenin özünde olmadığı halde kelimeye ek getirildiğinde ya da kelimenin başka kelimeyle birleşmesinde yeni sesin ortaya çıkmasına ünsüz türemesi denir.
Arapça sözcüklerde görülür. Bazı Arapça kelimelerin özünde bulunan, ancak kelime Türkçeleşirken düşen kimi sesler, daha sonra ortaya çıkabilir.
( Af-f-etmek = affetmek, red-d-etmek = reddetmek )
Ünlü Daralması Nedir?
A – e ünlüleriyle biten fillere -yor ekigetirildiğinde, eylemin sonundaki ünlüler daralarak “ı – i – u – ü” ünlülerine dönüşür.
Ünlü daralmasında;
a harfi → ı veyau harfine,
e harfi → i veyaü harfine dönüşerek daralır.
Ulama Nedir?
Söyleyişle ilgili olan ses olayıdır.
Ünsüzle biten bir sözcükten sonra ünlüyle başlayan bir kelime geldiğinde iki kelime birbirine bağlanarak okunur.
( üç adam, her an )
Kaynaştırma Nedir?
Türkçede iki ünlü yan yana gelmez.
Bu nedenle sesliyle biten sözcüklerin sonuna sesliyle başlayan ek geldiğinde iki seslinin arasına “n, s, ş, y” harflerinden uygun olanı getirilir.
Bu harflere kaynaştırma harfleri, bu olayaysakaynaştırma denir.
(iki – er → ikişer, pencere – in → pencerenin )
Disiplin nedir? Nasıl Kazanılır? Disiplinli Çalışmanın 7 Aşaması adlı yazımızı okumak için buraya tıklayınız…
Ses Bilgisi / 1.Bölüm ( RÜŞTÜ HOCA ) adlı videoyu izleyebilrsiniz…
