Zazalar, Hint-Avrupa dil ailesine ait olan Zaza dilini, Türkiye’nin doğu Anadolu bölgesinde ağırlıklı olarak konuşmaktadır. Bingöl, Elâzığ, Erzincan ve Tunceli Güneydoğu Anadolu bölgesinde Diyarbakır, Dicle, Gerger, Siverek, Hilvan ve Çermik bölgelerinde yaşayan İranlılardır.
Türkiye’de Zazaların Nüfusu
Zazalar Kimdir sorusunun yanı sıra Zazaların nüfusu da merak konusudur. Zazaların nüfusu 2-3 milyon civarındadır. 12 Eylül darbesinden sonra aralarında Zazaların da bulunduğu pek çok entelektüel azınlık Türkiye’den Avrupa’ya, Avustralya’ya, Amerika Birleşik Devletleri’ne göç etti. Zaza diasporasının çoğu Avrupa’da, özellikle Almanya’dadır.
Zazalarda Dini İnanışları Nelerdir?
Zazalar kimdir, dini inanışları nelerdir diye araştırıldığında; Bugün İslam’ı benimseyen Zazalar, dinsel olarak Sünniler ve Aleviler olarak iki gruba ayrılıyor. Zaza; İran halkı, İran dili ile çeşitli kültürel, dilsel benzerlikler paylaşmaktadır. Zazaların dini ağırlıklı olarak İslam’dır. Mezhepsel yoğunluklar Sünnilik ve Aleviliktir. Sünni Zazalar Hanefi ya da Şafi’dir.
Dersim aşiretinden Alevi Zazalar, Koçgiri (Zara, Kangal, Uraş, Divriği) kısmen Bingöl bölgesinde, Kayseri’nin Sarız ilçesinde yaşarken, Sünni aşiretten geriye kalan Zazalar Elâzığ, Bingöl, Diyarbakır, Siverek, Adıyaman Aksaray, Mutki ve Sason yörelerinde yaşarlar. Her şeyden önce Aleviler ile Sünniler, Şafiler ile Hanefiler arasındaki farklılıklar, Zazalar arasında önemli lehçe ve kültürel farklılıklara yol açmıştır.
Zazaların Dili
Zazaların kim olduğunun yanı sıra dini inanışları da araştırma konusudur. Zazalanın dili Zazaca ama Zazaca da iki dillilik ya da çok dillilik öne çıkmaktadır. Kürtçe (Kurmanci), Türkçe, Arapça gibi diller de yaşadıkları veya seyahat ettikleri coğrafyanın siyasi demografik şartlarına göre konuşulmaktadır. Zazaca Hint-Avrupa dil ailesinin Kuzeybatı İran koluna aittir.
Zazacanın tarihsel gelişimi incelendiğinde, Zazacanın eski İran dilinin birçok arkaik özelliğini koruyan dil olduğu ortaya çıkar. Zazaca, kadın-erkek arasında güçlü ayrım yapan dildir. Zazaca’da ayrıca “mükemmel zaman” olarak tanımlanabilecek zaman kipi vardır ki bu, Farsça ve İngilizce gibi dillerde de bulunan mükemmel zaman kipidir. Bunun dışında Zaza, dil yapısı bakımından Sasanilerin yazı dili olan Orta Farsçaya fazlasıyla benzemektedir.
Zazaların Coğrafi Bölge Olarak Kabul Ettikleri Yerler
Zazalar kimdir diye bakıldığında yaşadıkları bölgelerde en fazla merak uyandıran konudur. Zazaistan, Zaza halkının yaşadığı coğrafi bölgedir. Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinin parçasıdır. Zazaistan, Erzincan, Elâzığ, Tunceli’nin tamamı ile Şanlıurfa, Malatya, Sivas, Bitlis, Bingöl, Erzurum, Diyarbakır, Musul’nun belli bölgesi buna dahildir. Zazaistan ismini ilk tanıtan Evbekir Pamkuchu’dur. Pamkuchu’ya göre Zazalar hem Türkler hem de Kürtler tarafından reddedilen halktır ayrıca Kürdistan yerine Zazaistan terimi kullanılmalıdır. Zazaistan terimini ilk kullanan dergi İsveçli Evbekir Pamuk’un 1991 yılında çıkardığı Raya Zazaistan Way dergisidir.
Zazaların Kültürel Yapıları
Zazalar dil-kültür açısından diğer İranlılarla pek fazla benzerliği paylaşırlar. Bu İran dilleri aynı kökten gelir, birçok ortak kelime içerir. Kök kelime hemen hemen aynıdır. Renkleri, sayıları, bitkileri adlandırmak için benzer ortak kelimeler kullanılır. Giyim kuşam, folklor, örf, adetler, dini inançlar, bayramların pek ortak noktası vardır.
Tüm İran halkları gibi Zazalar da geçmişte irili ufaklı kabileye bölünmüştü, ancak bugün kabile yapıları, kuralları neredeyse tamamen ortadan kalktı. Zazalar tarihsel olarak çiftçilik ve hayvancılıkla uğraşan kırsal, feodal yaşam tarzı yaşadılar.
Zazaların yaşadığı Anadolu Yarımadası’nın doğusu, tarih boyunca birçok farklı halkın yaşadığı, farklı devletler tarafından yönetilen bölge olmuştur. Doğu ve Güney Anadolu’da yaşayan komşu halklar arasında söz konusu kültürel etkileşim, Zazacanın komşu dillerle pek çok kelimeyi paylaşmasına kültürel yakınlık oluşmasına neden olmuştur.
Diyojen Kimdir? Merak ediyorsanız tıklayın.
Borna Seyyahe kanalının ZAZALAR KİMDİR-ZAZA KÖYÜNE GİTTİM-ZAZA KÜLTÜRÜ VE TARİHİ #117 videosunu izlemek için tıklayın.
Teşekkür ederim.