Pandemi, dünya çapında birden fazla ülke veya kıtaya yayılan bulaşıcı hastalık için kullanılan genel terimdir. Virüsler pandemilere neden olabilir. Virüslerin yayılması, bulaşması pandemi adını alır. Pandemi, dünya çapında çok sayıda insanı aynı anda tehdit eden bulaşıcı hastalığın adıdır. Bir hastalık veya tıbbi durum, sadece çok sayıda insanı bulaşıyor ve öldürüyor diye salgın olarak kabul edilemez. Aynı zamanda bulaşıcı olmalıdır. Örneğin kanser çok can alan bir hastalık ama bulaşıcı olmadığı için pandemi adını almaz.
Dünya Sağlık Örgütüne (WHO) Göre Pandeminin Anlamı
Dünya Sağlık Örgütü tanımına göre, pandemi ancak üç koşulun karşılanması durumunda başlamış kabul edilir. Bunlar, popülasyonun daha önce maruz kalmadığı hastalık salgınları, patojenlerin insanlara bulaşması, tehlikeli hastalıkların tetikleyicileri, patojenlerin insanlar arasında kolayca ve sürekli yayılmasıdır.
Pandemi Yaşatan Hastalıklar
İnfluenza ve İspanyol Gribi Pandemisi
Koronavirüs salgınları dünyayı kasıp kavururken, insanlık tarihinde benzer salgın vakaları olmuştur. Solunum yollarını etkileyen tek grip salgınları koronavirüsler değildir. Influenza virüsü, grip olarak bilinen virüs türüdür. 1968’de, hastalığın bir çeşidi olan H3N2 salgını bir milyon insanı öldürdü. Birinci Dünya Savaşı’nın son yılında, H1N1 olarak sınıflandırılan bir grip salgını dünyayı kasıp kavurdu. Yaklaşık üç yıl süren bu salgından yaklaşık 500 milyon insanın etkilendiğine inanılıyor. 1918-1920 yılları arasında görülen, İspanyol Gribi salgınından ölenlerin sayısı kesin olarak bilinmemekle birlikte tahminen 50 milyon kişi hayatını kaybetmiştir.
Kolera Pandemisi
19. ve 20. yüzyılın en ölümcül hastalıklarından biridir. 19. yüzyılın başlarından beri dünya çapında çeşitli kolera pandemisi olmuştur. Osmanlı Devleti de bu belalardan etkilenen ülkelerden biridir. Menşei Hindistan’dır. Bu pandemi Anadolu dahil birçok bölgeye yayılmıştır. Hastalığın yalnızca Hindistan’da 800.000’den fazla can aldığına inanılıyor. Birçok salgından farklı olarak koleraya bir virüs değil, Vibrio cholerae adı verilen bakteri neden olur.
Veba Pandemisi
14. yüzyılın belirleyici olaylarından biri olan veba salgını “Kara Ölüm” diye bilinir. 1346 ile 1353 yılları arasında meydana gelen salgında kaç kişinin öldüğü bilinmiyor. Tarihçiler bu rakamı en az 75 milyon olarak verirler, ancak bazı araştırmacılar bu rakamı 200 milyon olduğunu iddia ederler. Asya’da başlayan pandemi gemilerle Avrupa’ya taşındı. Avrupa’da şehirleşmiş her merkezi etkileyen veba pandemisi, şehir nüfusunun önemli bölümünü öldürdü. Tarihçiler, dönemin en önemli şehirlerinden biri olan Floransa’nın nüfusunun üçte birinin vebadan öldüğüne inanılıyor.
Çiçek Hastalığı Pandemisi
Viral enfeksiyon olan çiçek hastalığı, enfekte kişinin vücudunun her yerinde irin dolu kabarcıklara neden olur. 1967’den beri Dünya Sağlık Örgütü’nün (WHO) dünya çapında yürüttüğü agresif aşılama programı, virüs bulaşan kişilerin izolasyonu sonucunda hastalık Mayıs 1980’de ortadan kaldırıldı. 1980’in sonunda tahminen 56 milyon insan çiçek hastalığı pandemisinden öldü.
HIV/AIDS
AIDS, 1980’lerin başında Orta Afrika ve Güney Afrika’da ortaya çıktı. Bilinen ilk AIDS vakaları 1981’de Amerika Birleşik Devletleri’nde New York ve California’da bildirildi. İnsan immün yetmezlik virüsünün (HIV) neden olduğu edinilmiş immün yetmezlik sendromu (AIDS), yaklaşık 35 milyon insanı öldürdü.
Cocoliztli Pandemisi
Bugünkü Meksika ve Guatemala’yı, 16. yüzyılda Yeni İspanya diye bilinen bir bölgeyi kasıp kavuran hemorajik salgın olarak bilinen hastalık sonucunda yaklaşık 15 milyon insan öldü. İspanyol yerleşimcilerin gelişinden sonra ortaya çıkan pandemisi için tifo, kızamık veya çiçek hastalığı teorileri ortaya çıktı, ancak hastalığın nedeni hala bilinmiyor. Hastalığa “cocoliztl” adı verildi. Bu, bölgenin yerel Nahuatl dilinde hastalık veya hastalık olarak tercüme edilebilir.
Antonine Pandemisi
Antoninus vebası veya Galen vebası olarak bilinen vebanın 165 ile 180 yılları arasında meydana geldiği söyleniyor. Salgınların çiçek hastalığı veya kızamıktan kaynaklandığına inanılmaktadır. Roma İmparatorluğu’nu kasıp kavuran veba pandemisi, bu vebada hayatını kaybeden eş imparatorlar Lucius Verus ve Marcus Aurelius’un hanedan adının Nerva Antoninus olması nedeniyle Antoninus olarak adlandırılmıştır. Salgının veba bu şekilde adlandırılmasının nedeni, İngilizce veba kelimesinin tüm pandemiler için kullanılması ve gerçek anlamının “veba” olmasıdır. Antonin salgınının yaklaşık 15 milyon insanı öldürdüğü tahmin ediliyor.
Covid-19 Pandemisi
Aralık 2019’un başlarında Çin’in Wuhan bölgesinde görülen COVID-19, insandan insana yayılarak solunum yolu enfeksiyonlarına neden oldu. 11 Mart 2020’de virüsten dolayı pandemi ilan edildi. Mart 2020’den bu yana COVID-19’dan şimdiye kadar yaklaşık 7 milyon insan öldü.
Pandemi Sonrası Aşıların Yan Etkileri
Aşılamadan sonraki yan etkiler genellikle hafiftir. Bunlar;
- Yorgunluk
- Baş ağrısı,
- Ateş
- Titreme,
- Kas/eklem ağrısı,
- Kusma
- İshal
- Enjeksiyon yerinde ağrı,
- Kızarıklık
- Şişlik gibi hafif yan etkilerdir.
Sömürgecilik Nedir? İlk Sömürge Devleti Hangisi Merak ediyorsanız tıklayın.
nasil.com kanalının Pandemi Nedir, Nasıl İlan Edilir? videosunu izlemek için tıklayın.
