Deyim sözlükte “anlatıma akıcılık, çekicilik katan, çoğunun gerçek anlamından ayrı anlamı bulunan, genellikle de birden fazla sözcüklü dil öğesi, kalıplaşmış sözcük topluluğu” Olarak tanımlanmaktadır.
Zamanla kalıplaşarak halk dilinde yerini alan eğlenceli, çarpıcı dil kullanarak oluşturulan deyimler gerçek anlam belirtilmesine gerek kalmadan anlaşılır yapıya kavuşmuştur. Deyimlerin özellikleri nelerdir? Deyimler nasıl kullanılır öğrenmek için göz atmaya devam edin!
Deyim kelimesinin kökü
Deyim nedir? Deyimlerin özellikleri nelerdir? Deyimler nasıl kullanılır? Öz Türkçe kökten gelen deyim kelimesi “demek” kelimesinin “de” ekinden türetilerek deyim adını almıştır. Türkiye Türkçesinde ortaya çıkan bu sözcük yalın haliyle “denmiş şey” anlamına gelmektedir. Deyimlerin özellikleri nelerdir?
Deyim nedir? Deyimlerin özellikleri
Deyim nedir? Deyimlerin özellikleri nelerdir? deyimleri anlamlı kılan mutlaka dikkat edilmesi gereken 3 durum ise şöyle;
- En az iki sözcükten oluşması gereken deyimler tek kelimeden oluşamaz.
- Kalıplaşmış deyimlerde kelimelerin yerleri değiştirilemez. Aynı anlama gelebilecek başka kelime kullanılamaz.
- Farklı söz grupları halinde oluşturulan deyimler şu gruplara ayrılır:
İsim Tamlaması Olanlar; eşek şakası, ekmek kapısı, Ateş pahası..
Sıfat Tamlaması Olanlar; deli fişek, yarım ağız, püsküllü bela…
Kurallı Bileşik Sıfat Biçiminde Olanlar; gözü kara olmak, içten pazarlıklı olmak…
Kurallı Bileşik Sıfat Biçiminde Olanlar; suratı bir kaşık asılmak, etekleri zil çalmak, göz dikmek…
Kurallı Bileşik Sıfat Biçiminde Olanlar; ayıkla pirincin taşını, fol yok yumurta yok, dostlar alışverişte görsün…
En Çok kullanılan 10 deyim ve anlamı
Deyimler nasıl kullanılır? Fazla kullanılan 10 deyim ve anlamlarını aşağıda derledik! Halk arasında çok kullanan deyimler yazının devamında…
1. Küplere binmek; aşırı öfkelenmek anlamında kullanılır.
2. Göze almak; Karşı karşıya kalınacak tehlikeyi öncesinden sezip kabul etmek.
3. Batağa saplanmak; İçinden çıkılması zor durumda kalmak.
4. Dilinde tüy bitmek; Anlaşılmamak durumunda bir şeyi tekrarlanmaktan duyulan bıkkınlık
5. Başına çorap örmek; Birini zor durumda bırakmak adına sinsice plan yapmak
6. Baltayı taşa vurmak; Fark etmeden birini kıracak söz söylemek pot kırmak anlamında kullanılır.
7. Dolap çevirmek; Hile ile gizli işler çevirmek, dalavere iş yapmak.
8. Pireyi deve yapmak; Basit olayı abartmak anlamında kullanılır.
9. Göz boyamak; Olumsuz durumu iyi gibi yansıtıp karşı tarafı yanıltmak
10. Ağzı kulaklarına varmak; Olay karşısında aşırı mutluluk duyan kişilere kullanılır.
Deyim Aktarması nedir? Anlam aktarması nedir? Nasıl yapılır?
Deyimler nasıl kullanılır? Deyim aktarması diğer adıyla anlam aktarması Nedir? Nasıl yapılır?
Kelimenin benzetme amacıyla başka kelime yerine kullanması anlamına gelen anlam aktarması 5 kısma ayrılıyor.
1. İnsandan Doğaya aktarmalar: Kuşlar neşe içinde cıvıldıyor.
2. Doğadan insana aktarmalar: Dalgalanır deli gönül şafakta.
3. Duyu Aktarmaları: Keskin bir koku içeriye yayıldı.
4. Doğayla İlgili Kavramların Doğaya Aktarılması: Rüzgârlar ulurdu sabaha kadar.
5. Duyunun Diğer Duyuya Aktarılması: Hâlâ aklımda onun tatlı bakışları.
Az bilinen deyimler
Bir çoğumuzun sıklıkla kullandığı deyimler dışında pek az kişinin bildiği deyimleri sizler için derledik! işte az bilinen o deyimler
Zemheri zürefası: Soğuk havada incecik giyinen kişilere kullanılır. Pek çoğumuzun bildiği diğer varyasyonu da “Zürafanın düşkünü beyaz giyer kış günü” olarak dilimizde kalıplaşmıştır.
Safra bastırmak: “az yiyip, açlığı bastırmak” anlamında kullanılır
Havsalası almamak: Aklı kabul etmemek. “Nasıl yaparsın bunu hala havsalam almıyor”
Jurnal etmek: Birini yetkili kişilere ihbar etmek.
Lüpe konmak: Değerli olan şeyi çaba sarf etmeden ele geçirmek.
Palas pandıras: Acele durumunu bildirir. ”Palas pandıras kendimizi dışarı atmak durumunda kaldık.”
Dil ağız eylemek: Hataların affı için ısrar etmek, yalvarmak
Tivriz dilencisi gibi giyinmek: Mevsime, yapılan işe uygun giyinmemek veya Gelişigüzel, kirli, uyumsuz kıyafetler giyinen kişilere kullanılır.
Vurdumduymaz Kör Ayvaz: Umursamaz, aldırmaz, duygusuz, kayıtsız kişi
Fincancı katırlarını ürkütmek: Zararı dokunacak kişinin hoşuna gitmeyecek davranışlarda bulunmak. “Muhtarla konuşurken dikkatli ol, fincancı katırlarını ürkütme!”
Diğer yazımız olan “Malcolm X Kimdir?” tıklayın!
Okul Yolu kanalına ait “Deyimler” Youtube videosuna buradan ulaşabilirsiniz!
