“Darbe Nedir?” sorusuna tanımıyla başlayalım. Darbe, mevcut hükümetin küçük bir grup tarafından ansızın olup genellikle şiddetli şekilde devrilmesidir. Darbe, tipik olarak diktatör, gerilla askeri gücü ya da muhalif siyasi grup tarafından gerçekleştirilen yasadışı, anayasaya aykırı darbeyi gerçekleştiren iktidarın ele geçirmesidir.
Darbe Tanımı Nedir?
Az önce üst kısımda “Darbe Nedir?” sorusunu tanımıyla cevaplamıştık. Şimdi tanımını daha detaylı şekilde anlatalım. Siyaset bilimci olan Clayton Thyne, darbelere ilişkin veri setinde, darbeleri “ordu veyahut devlet aygıtı içindeki diğer seçkinlerin görevdeki yürütmeyi yerinden etmeye yönelik yasadışı, açık girişimleri” olarak tanımlıyor.
Başarının anahtarı olarak, darbe girişiminde bulunan gruplar tipik olarak ülkenin silahlı kuvvetlerinin, polisin, diğer askeri unsurların tamamının ya da belli kısmının desteğini kazanmaya çalışır. Hükümet biçimi de dâhil olmak üzere kapsamlı sosyal, ekonomik, politik değişim arayan büyük insan grupları tarafından üstlenilen devrimlerin aksine, darbe yalnızca kilit hükümet personelinin yerini almayı amaçlar. Darbeler, monarşiyi demokrasiyle değiştirmek gibi, ülkenin temel sosyal, politik ideolojisini nadiren değiştirir.
İlk modern darbelerden birinde Napolyon Bonapart, 9 Kasım 1799’da kansız 18-19 Brumaire Darbesi’nde iktidardaki Fransız Kamu Güvenliği Komitesini devirdi, yerine Fransız Konsolosluğunu getirdi. 19. yüzyılda Latin Amerika ülkelerinde; 1950’ler, 1960’larda Afrika’da uluslar bağımsızlık kazandıkça daha şiddetli darbeler yaygındı.
Darbe Türleri Nelerdir?
Siyaset bilimci Samuel P.Huntington tarafından 1968 tarihli Siyasi Düzen Değişen Toplumlarda adlı kitabında açıklandığı gibi, genel olarak tanınan üç tür darbe vardır:
Çığır açan darbe: Bu en yaygın devir alma türünde, sivil veyahut askeri örgütleyicilerden oluşan muhalif bir grup, görevdeki hükümeti devirir, kendilerini ülkenin yeni liderleri olarak konumlandırır.
Koruyucu darbe: Tipik olarak “ulusun daha geniş çıkarı” için meşrulaştırılan koruyucu darbe, 1 elit grup başka 1 elit gruptan iktidarı aldığında gerçekleşir.
Veto darbesi: Veto darbesinde, ordu radikal siyasi değişimi engellemek için devreye girer.
Dünyada Darbe Örnekleri Var mı?
2011 Mısır Darbesi
25 Ocak 2011’den itibaren milyonlarca sivil, Mısır Devlet Başkanı Hüsnü Mübarek’in devrilmesi talebiyle gösteriler düzenledi. Protestocuların şikâyetleri arasında polis vahşeti, siyasi, sivil özgürlüğün reddi; yüksek işsizlik; gıda fiyatları enflasyonu, düşük ücretler yer aldı. Hüsnü Mübarek, 11 Şubat 2011’de istifa etti. İktidar, etkin devlet başkanı Muhammed Hüseyin Tantavi başkanlığındaki askeri cuntaya devredildi. Protestocular ile Mübarek’in kişisel güvenlik güçleri arasındaki şiddetli çatışmalarda en az 846 kişi öldü, 6.000’den fazla kişi yaralandı.
Türkiye’de Darbe Örnekleri Var mı?
2016 Türkiye Darbe Girişimi
15 Temmuz 2016’da Türk ordusu, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve onun İslami laik hükümetine karşı darbe girişiminde bulundu. Darbeciler; millet ve Erdoğan’a bağlı güçler tarafından yenilgiye uğratıldı. Bu darbe sırasında 300’den fazla insan öldürüldü. Erdoğan; darbeyi gerçekleştiren kişileri, tahmini 77.000 kişinin tutuklanmasını emretti.
Cumhurbaşkanı Nasıl Olunur? Merak ediyorsanız tıklayın.
Anime Tarih kanalının “28 ŞUBAT DARBESİ | 90’larda Türkiye Siyaseti” videosunu izlemek için tıklayın.
